Μαλμπράνς, Νικολά ντε-

(Nicolas de Malebranche, Παρίσι 1638 – 1715). Γάλλος φιλόσοφος και θεολόγος. Ήταν ο μικρότερος γιος του γραμματέα του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΓ’. Σπούδασε φιλοσοφία και θεολογία στο κολέγιο της Μαρς και στη Σορβόνη. Το 1664 χειροτονήθηκε ιερέας στη Σχολής του Ορατορίου, της οποίας Θεωρείται η κυριότερη φυσιογνωμία της. Θεωρείται επίσης και ο σημαντικότερος από τους συνεχιστές της καρτεσιανής παράδοσης, στην οποία όμως προσέδωσε πλατωνικές προεκτάσεις (κυρίως με τη χρησιμοποίηση του οντολογικού κριτηρίου για την απόδειξη όχι μόνο της ύπαρξης, αλλά και της φύσης του Θεού, ως Άπειρου Όντος και απολύτως ανεξάρτητου) και αυγουστινιανές-γιανσενικές (κυρίως με τη θεωρία της μη αυτενέργειας και μη αναγκαιότητας του κόσμου, η οποίας αποτελεί άμεσο πρόδρομο της θεωρίας του οκαζιοναλισμού (συμπτωσιαρχίας). Υπήρξε επίσης και εξαίρετος μαθηματικός και εξελέγη τιμητικό μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών το 1660. Το πρώτο έργο του δημοσιεύτηκε στο Παρίσι, με τον τίτλο Η αναζήτηση της αλήθειας (De la recherche de la verite, 1674) και έθετε τις βάσεις της φιλοσοφικής και θεολογικής του σκέψης, η οποία σε γενικές γραμμές εστίαζε στην αφερεγγυότητα των συμπερασμάτων που προκύπτουν από τις αισθήσεις του ανθρώπου και στην απόρριψη κάθε σχέσης αιτότητας που αφορά τις ιδέες και τις πράξεις του, αφού μοναδικός φορέας θέλησης είναι ο Θεός. Ο Θεός μόνο δημιουργεί τα αποτελέσματα των ανθρώπινων αποφάσεων. Δεν είναι η θέληση κάποιου, για παράδειγμα, που κινεί το χέρι του, αλλά ο ίδιος ο Θεός, ο οποίος χρησιμοποιεί την ευκαιρία (occasion, απ’ όπου και ο όρος οκαζιοναλισμός) που προκύπτει από την ανθρώπινη θέληση για να επιτύχει τους δικούς του σκοπούς. Με πιο ώριμο και κατά συνέπεια πιο ελεύθερο τρόπο, επεξέτεινε τη συλλογιστική του στις Συνομιλίες πάνω στη μεταφυσική και τη θρησκεία (Entretiens sur la metaphysic et la religion, 1680), που εκδόθηκαν μεταξύ Ιανουαρίου και Αυγούστου 1687 και απαντούσαν σε ζητήματα και αντιρρήσεις που είχαν εγερθεί εξαιτίας της αρχικής διατύπωσης της θεωρίας του. Στην οριστική έκδοσή τους οι Συνομιλίες εμπλουτίστηκαν με ένα μέρος αφιερωμένο στην αντιμετώπιση του φόβου του θανάτου με την ιδέα της άφθαρτης ουσίας της ψυχής και του πνεύματος, και της φευγαλέας ύπαρξης (ή ανυπαρξίας, κατά το κριτήριο της ουσίας) του αισθητού κόσμου. Η φιλοσοφία του Μ. μπορεί να συνοψιστεί στον λεγόμενο οντολογισμό, ο οποίος ωθεί στα άκρα την αυγουστινιανή θεωρία της αιώνιας αλήθειας και της πληρότητας και αποκλειστικότητας της θείας δύναμης («βλέπουμε τα πάντα εν Θεώ»), αφενός, και στην αντίστοιχη αντίληψη (καρτεσιανού και γιανσενικού χαρακτήρα) για την απόλυτη αδράνεια του ανθρώπου ως ενεργού όντος και του κόσμου ως συστήματος αιτίων, αφετέρου. Βάση των αντιλήψεων αυτών είναι η θέση ότι τα σώματα δεν έχουν μέσα τους κινητήρια δύναμη, ούτε μπορούν να τη μεταβιβάσουν σε άλλα. Δεν υπάρχουν δευτερεύουσες αιτίες ούτε αληθινοί συντελεστές. Υπάρχει μόνο μια σειρά συμπτώσεων μέσα από τις οποίες περνά η ενεργή (και μοναδική) δύναμη του Θεού. Άλλα γνωστά έργα του είναι Πραγματεία περί της φύσεως και της χάριτος (Traite de la nature et de la grace, 1680), Χριστιανικοί διαλογισμοί (Meditations chretiennes, 1683), Πραγματεία περί ηθικής (Traite de morale) κ.ά. Επίσης εξέδωσε διάφορες επιστημονικές μελέτες για τη φύση του φωτός και του χρώματος, για τον απειροστικό λογισμό κ.ά. Ο Νικολά ντε Μαλμπράνς, χαρακτικό του 18oo αιώνα, του Εντελένκ (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη).